Scrollowanie zamiast gryzienia – jak ekrany zmieniają nasze relacje z jedzeniem
Wyobraźmy sobie typowy wieczór w polskiej rodzinie. Nastolatka scrolluje TikToka podczas kolacji, młodszy brat ogląda YouTube z słuchawkami w uszach, a rodzice zerkają w służbowe maile. Brzmi znajomo? Miejmy nadzieje, że nie! Niestety statystyki mówią za siebie. Według najnowszego raportu Internet Dzieci (opublikowanego przez Instytut Cyfrowego Obywatelstwa we współpracy z firmą Gemius), polski nastolatek spędza średnio 5,5 godziny dziennie w sieci. Niewiele ponad 70% młodych ludzi regularnie korzysta z urządzeń elektronicznych podczas posiłków. Z kolei niedawno opublikowany raport “Internet Dzieci” wskazuje, że średni czas spędzony na najpopularniejszej wśród młodzieży platformie TikTok to uwaga – 42 godziny w miesiącu! Dwa dni! To, co jeszcze dekadę temu było niedopuszczalne, dziś stało się normą społeczną. Zostawiając szalenie ważne relacje jakie budujemy w najważniejszej komórce społecznej jaką jest rodzina, skupimy się na wycinku nieuwagi, za którą co dzień płacimy swoim zdrowiem.
Badania są jednoznaczne. Nie musimy szukać analogii bądź domysłów. Opierając się na faktach chociażby z ankiety z 2021r. przeprowadzonej podczas pandemii w Polsce przez Agatę Rocką i jej zespół na temat „Wpływu cyfrowego czasu przed ekranem na nawyki żywieniowe i aktywność fizyczną u dzieci i młodzieży: Podczas lockdownu COVID-19, analizującym odpowiedzi 3127 rodziców dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, wykazano silny związek między czasem spędzanym przed ekranem a niezdrowymi nawykami żywieniowymi i ograniczoną aktywnością fizyczną. Aż 89% dzieci korzystało z ekranów podczas posiłków, a 77% regularnie podjadało między nimi. Wyniki wskazują, że nadmierna ekspozycja na ekrany może być istotnym czynnikiem ryzyka otyłości i powinna być uwzględniana w profilaktyce zdrowotnej.
Reasumując: w ankiecie z marca 2021r. stwierdzono, że 89% dzieci ogląda ekrany podczas posiłków, a 77% – podjada między posiłkami, co jest czynnikiem ryzyka otyłości.
Pułapka algorytmów – działają szybciej niż myślisz
Badania Center for Countering Digital Hate rzucają przerażające światło na mechanizmy działania popularnych platform społecznościowych. W przeprowadzonym eksperymencie, fikcyjne konto 13-latka już po trzech minutach scrollowania TikToka otrzymało pierwsze treści związane z zaburzeniami odżywiania, a po ośmiu minutach – materiały związane z samookaleczeniami. Algorytmy nie są przypadkowe – precyzyjnie profilują treści serwowane pod najbardziej wrażliwych odbiorców.
„To jak wypuszczenie dziecka do sklepu ze słodyczami, gdzie półki same się przesuwają i podsuwają kolejne pokusy” – mówi prof. Krzysztof Tokarski, ekspert w dziedzinie neurobiologii. „Młody mózg nie ma szans w starciu z tak dopracowanymi mechanizmami uzależniania.”
Mózg, jedzenie i ekrany – toksyczny trójkąt
Kiedy jemy patrząc w ekran, zaburzamy naturalne mechanizmy regulujące uczucie głodu i sytości. W normalnych warunkach, skupiony na posiłku organizm produkuje odpowiednią ilość śliny i enzymów trawiennych, a mózg dokładnie rejestruje, co i ile zjedliśmy. Hormony, takie jak leptyna, wysyłają sygnał o nasyceniu.
„Jednak kiedy scrollujemy TikToka czy Instagram podczas jedzenia, ten precyzyjny mechanizm zawodzi” – wyjaśnia prof. Tokarski. „Mózg, bombardowany bodźcami z ekranu, nie rejestruje prawidłowo procesu jedzenia. W efekcie często nie pamiętamy, co i ile zjedliśmy, a uczucie sytości pojawia się z opóźnieniem lub wcale.”
Podwójna pułapka social mediów
Problem ma jednak znacznie głębszy wymiar niż tylko fizjologiczny. Media społecznościowe kreują toksyczną mieszankę: z jednej strony bombardują nas tzw. „food porn” czyli apetycznymi zdjęciami jedzenia, pięknymi filmami i łatwymi przepisami, z drugiej – promują nierealistyczne standardy urody i „idealne” sylwetki. Szczegdziałają ólnie niepokojący jest trend „What I eat in a day”, gdzie influencerki, często nastolatki, prezentują swoje dzienne menu.
„To, co widzimy w social mediach, to wykreowana rzeczywistość” – podkreśla dr Anna Kowalska, psycholog żywienia. „Młoda dziewczyna widzi 'idealną’ influencerkę jedzącą sałatkę i smoothie, nie zdając sobie sprawy, że za tym perfekcyjnym obrazkiem często kryją się poważne zaburzenia odżywiania.”
Statystyki są alarmujące. Według najnowszych badań Instytutu Psychiatrii i Neurologii, w Polsce:
- 90% nastolatek jest niezadowolonych ze swojego wyglądu
- 60% stosowało jakąś formę diety w ostatnim roku
- Liczba przypadków anoreksji wzrosła o 40% w czasie pandemii
- Średni wiek pierwszych objawów zaburzeń odżywiania spadł do 12 lat
Dopaminowa karuzela
Social media działają jak narkotyk – każdy like, każde serduszko, każdy pozytywny komentarz wywołuje wyrzut dopaminy, hormonu przyjemności. „To samo dzieje się, gdy scrollujemy przez niekończący się strumień treści” – wyjaśnia dr Marek Wiśniewski, specjalista uzależnień. „Mózg otrzymuje szybką gratyfikację, bez wysiłku, bez czekania. To tworzy błędne koło – im więcej scrollujemy, tym więcej potrzebujemy.”
Szczególnie niepokojący jest wpływ tego mechanizmu na kulturę jedzenia. Dzieci przyzwyczajone do ciągłej stymulacji ekranami nie potrafią już skupić się na samym posiłku. „W restauracjach widzimy całe rodziny wpatrzone w telefony, tablety włączone są nawet przy śniadaniu” – zauważa dr Kowalska. „To nie tylko problem społeczny, ale przede wszystkim zdrowotny.”
Konsekwencje zdrowotne:
- Przejadanie się z powodu braku kontroli nad ilością spożywanego posiłku
- Zaburzenia trawienia wynikające z jedzenia w stresie i pośpiechu
- Problemy z koncentracją i pamięcią
- Rozwój zaburzeń odżywiania
Czy znasz Zosię?
Zosia ma 13 lat, smartfon to dla niej coś więcej niż telefon, to jej cały świat, zwłaszcza w sytuacjach kiedy świat realny staje się zbyt trudny.
Zosia miała zaledwie osiem miesięcy, gdy po raz pierwszy została nakarmiona z bajką w tle. Rodzice zauważyli, że z talerza znikało więcej, gdy na ekranie leciały „Teletubisie” – więc praktykowali to codziennie. Szybko jedzenie stało się uwarunkowane bodźcem – ekranem. Rodzice z zadowoleniem i swojego rodzaju dumą w głosie chwalili dziecko, że nie muszą ograniczać swojego życia towarzyskiego z powodu małego dziecka i mogą swobodnie chodzić do restauracji – dziecko zawsze “grzecznie” siedzi przy stole. Grzecznie oznaczało wpatrując się w ekran. Bez niego Zosia grymasiła, odmawiała jedzenia, domagała się „czegoś do oglądania”. W wieku 4 lat znała już pełne dialogi z ulubionych bajek, ale nie rozpoznawała sygnałów głodu i sytości – potrafiła jeść aż do bólu brzucha, byle ekran był włączony.
Gdy w wieku 8 lat dostała własny smartfon, bajki szybko zastąpiły krótkie filmiki na YouTubie, a później TikToku. Każdy posiłek był okazją do „nadrobienia scrollowania”. Zosia coraz częściej jadła sama, z nosem w ekranie. Wciągnięta w dopaminową karuzelę, przestawała kontrolować, co i ile zjada. Wystarczyła paczka chipsów, by przewinąć kilkanaście filmików. Znikały batoniki, chrupki, kanapki – jedzone „nieświadomie”, bez zaangażowania zmysłów. Jedzenie stało się automatyczne, jak scrollowanie.
Z czasem zaczęły pojawiać się problemy: wzdęcia, bóle brzucha, niechęć do wspólnych posiłków. W rozmowach coraz częściej komentowała własny wygląd, mówiąc, że „ma za duże uda” i „nigdy nie będzie taka jak influencerki”. Na telefonie miała zapisane setki zdjęć jedzenia i kilkanaście „idealnych diet”. Gdy rodzice próbowali ograniczyć jej czas z telefonem przy stole, reagowała złością, czasem płaczem. Okazało się, że jedzenie przy ekranie dawało jej poczucie bezpieczeństwa, regulowało emocje – było jak kołderka na niepokój i nudę.
W wieku 12 lat Zosia trafiła pod opiekę psychodietetyka i terapeuty. Diagnoza: rozwijające się zaburzenia odżywiania, problemy z samooceną i uzależnienie od mediów cyfrowych. Konieczna była całościowa terapia – nie tylko zmiana nawyków żywieniowych, ale również odbudowa relacji rodzinnych i nauka uważności.
Co możemy zrobić?
Jako rodzice mamy kluczową rolę w kształtowaniu zdrowych nawyków:
- Ustanów zasadę „Jemy bez ekranów” – żadnych telefonów podczas posiłków
- Modeluj właściwe zachowania – dzieci uczą się przez obserwację
- Wprowadź wspólne gotowanie jako formę spędzania czasu
- Rozmawiaj o treściach widzianych w social mediach
- Ucz krytycznego myślenia wobec tego, co dzieci widzą online
- Staraj się praktykować uważne jedzenie, na tyle na ile to możliwe.
Czerwone flagi – na co zwrócić uwagę?
Jako rodzice powinniśmy być szczególnie czujni na następujące sygnały ostrzegawcze:
- Obsesyjne sprawdzanie social mediów, szczególnie treści związanych z dietami i fitness
- Nagłe zmiany w nawykach żywieniowych
- Unikanie wspólnych posiłków lub jedzenie tylko w samotności
- Częste komentarze na temat własnego wyglądu i porównywanie się z influencerami
- Drastyczne ograniczanie pewnych grup produktów bez medycznego uzasadnienia
- Nadmierne zainteresowanie liczeniem kalorii i aplikacjami fitness
„Szczególnie niepokojące jest zjawisko 'thinspo’ (thin inspiration) i 'fitspo’ (fitspiration) na TikToku i Instagramie” – ostrzega Małgorzata Nowak, psychiatra dziecięca. „Te hashtagi mogą być pierwszym krokiem do rozwoju poważnych zaburzeń odżywiania.”
Budowanie zdrowej przyszłości
Technologia i social media na stałe wpisały się w życie naszych dzieci, dlatego kluczowe jest znalezienie zdrowej równowagi. Oto praktyczny plan działania dla rodzin:
- Stwórz nowe rytuały rodzinne:
- Wspólne gotowanie w weekendy bez telefonów
- „Cyfrowe detoksy” podczas posiłków
- Pikniki i wydarzenia kulinarne jako alternatywa dla czasu przed ekranem
- Rodzinne eksperymenty z nowymi, zdrowymi przepisami
- Wprowadź zasadę świadomego korzystania z technologii: „Zasada 3P: Przerwa, Przemyślenie, Powód” – przed sięgnięciem po telefon podczas posiłku
- Edukuj o mechanizmach działania social mediów:
- Pokazuj kulisy powstawania „idealnych” zdjęć
- Tłumacz działanie algorytmów
- Ucz krytycznego myślenia wobec treści online
Jak podkreślają eksperci z Fundacji KODO nie chodzi o całkowite odcięcie od technologii. „Naszym celem i misją jest oswajanie dzieci z nowymi technologiami, równocześnie wskazując, które czynności warto pozostawić w formie całkowicie analogowej, które aktywności wymagają naszej uważności i jak może to wpłynąć na nasz cyfrowy dobrostan” – podkreśla Agnieszka Kozień, ekspert fundacji. „Celem wszelkich naszych działań w fundacji jest nauczenie dzieci i młodzież świadomego korzystania z mediów społecznościowych i budowanie zdrowej relacji z nowymi technologiami. Powinny nam służyć na naszych warunkach.”
Podsumowanie
Wyniki sugerują, że większy całkowity czas spędzany na ekranie, korzystanie z mediów społecznościowych i problematyczne korzystanie z ekranu są związane z większą liczbą objawów zaburzeń odżywiania we wczesnym okresie dojrzewania. Klinicyści powinni rozważyć ocenę stosowania badań przesiewowych problemów, a w przypadku wysokiego poziomu, badania przesiewowe pod kątem zaburzeń odżywiania.
Wyzwania, przed którymi stajemy jako rodzice i opiekunowie w erze cyfrowej, są bezprecedensowe. Jednak mając świadomość zagrożeń i działając proaktywnie, możemy pomóc naszym dzieciom rozwinąć zdrowe nawyki na całe życie. Kluczem jest:
- Obecność i zaangażowanie w życie dziecka
- Modelowanie właściwych zachowań i bycie przykładem, co w czasach kiedy nasza aktywność online jest tak silna, a presja bycia cały czas dostępnym nie jest łatwa i nie wspiera offlajnowego trybu życia
- Otwarta komunikacja i częste rozmowy na temat wpływu nowych technologii i urządzeń ekranowych na nasze samopoczucie
- Konsekwencja w ustalaniu granic
- Wspierająca atmosfera domowa i niekrytykowanie, bo sami jako dorośli często nie umiemy oderwać się od telefonu podczas jedzenia.
Pamiętajmy, że małe kroki też się liczą. Każdy posiłek bez telefonu, podczas którego mamy okazję spojrzeć sobie w oczy i pobyć chwilę razem bez bodźców zewnętrznych, każdy wspólnie spędzony czas w kuchni – to inwestycja w zdrową przyszłość naszych dzieci a także nas samych, chociażby dlatego, że zmniejsza się ilość stresorów i bodźców wpływających na nasz całościowy dobrostan.
Gdzie szukać pomocy?
Jeśli zauważysz niepokojące sygnały:
- Pierwszym krokiem powinna być szczera rozmowa z dzieckiem – bez oceniania i krytyki
- Skonsultuj się ze specjalistą (psycholog, dietetyk, psychiatra) – im wcześniejsza interwencja, tym lepsze rezultaty
- Rozważ ograniczenie dostępu do niektórych treści w social mediach
- Poszukaj grup wsparcia dla rodziców dzieci z zaburzeniami odżywiania
Ważne kontakty:
- Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży: 116 111
- Centrum Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży [lokalny kontakt]
- Poradnie psychologiczno-pedagogiczne
WARTO ZAPAMIĘTAĆ:
📱 SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE:
- Obsesyjne scrollowanie podczas posiłków
- Nagłe zmiany w nawykach żywieniowych
- Częste komentarze o własnym wyglądzie
- Ukrywanie się podczas jedzenia
- Nadmierne zainteresowanie dietami influencerów
🔍 FAKTY I LICZBY:
- 3 minuty – tyle wystarczy algorytmom TikToka, by zacząć serwować szkodliwe treści
- 4,5h – średni dzienny czas nastolatka w social mediach
- 70% młodzieży je posiłki przy włączonych ekranach
- 90% nastolatek jest niezadowolonych ze swojego wyglądu
💡 PRAKTYCZNE WSKAZÓWKI:
- Wprowadź zasadę „No phones at the table”
- Ustal stałe pory posiłków bez ekranów
- Rozmawiaj o treściach w social mediach
- Bądź przykładem – odkładaj własny telefon
- Twórz alternatywne aktywności rodzinne
🆘 GDZIE SZUKAĆ POMOCY:
- Telefon zaufania: 116 111
- Poradnie psychologiczno-pedagogiczne
- Centrum Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży
- Fundacja KODO: www.fundacjakodo.pl
✅ CODZIENNE NAWYKI:
- Wspólne posiłki bez rozpraszaczy
- Regularne rozmowy o emocjach
- Świadome gotowanie i jedzenie
- Kontrolowany czas przed ekranem
Zachowaj ten artykuł – możesz do niego wrócić, gdy zauważysz niepokojące sygnały lub potrzebujesz wsparcia w budowaniu zdrowych nawyków cyfrowych w swojej rodzinie.
źródła:
0 komentarzy